KERKÜK'ün ÖNEMİ \ ANALİZ\MÜRŞİDE GÜLMEZ

KERKÜK

Kerkük Irak’ın kuzey doğusunda  bir kent, aynı zamanda aynı adı taşıyan yönetim biriminin adıdır. Coğrafi alan olarak Musul’a 140 km, Bağdat’a ise 28 km mesafededir. Irak’taki Türk toplumunun en önemli kültür merkezlerinden biridir. Nüfusunun büyük çoğunluğunu Türkler oluşturur. Çevresindeki köylerle birlikte nüfusu 1.4 milyon; kent merkezinde ise 900.000 kişi yaşıyor. Kentte Türkmen, Arap ve Kürt nüfusu birlikte yaşıyor. Ancak Kürtler Kerkük’ün bir Kürt şehri olduğunu ileri sürüyor. Saddam Hüseyin döneminde kentte yoğun Kürt göçü yaşanmış. Uluslararası Af Örgütü, Kürt grupların kentteki diğer etnik grupları göçe zorladığını söylüyor. Şehir Asurlular tarafından kurulmuştur. XI. yüzyılda Selçuklu Türklerinin eline geçti. Timur, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Safeviler bölgeye egemen oldular. 1515’te Osmanlı topraklarına katıldı. 1918’de İngilizlerin eline geçti. Lozan Antlaşması’nda Türk nüfusunun çoğunlukta olması nedeniyle Milletler Cemiyeti’nin kararına bırakıldıysada İngilizlerin baskısı sonucu Irak’a verildi. Kerkük misak-i milli sınırlarına dahil olmasına rağmen 5 Haziran 1926’da Ankara’da İngiltere, Irak, Türkiye arasında imzalanan “sınır ve iyi komşuluk ilkeleri” antlaşmasıyla İngiliz mandasındaki Irak Devleti’ne bırakıldı. 1927’de zengin petrol yatakları bulundu.1973’te Türkiye ile Irak arasında imzalanan bir anlaşma ile Kerkük-Yumurtalık arasında petrol boru hattı dört sene süreyle tamamlandı. 2 Ağustos 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesiyle başlayan Körfez Krizi üzerine BM’nin yaptığı ambargo ile Türkiye petrol boru hattı kapandı.

KERKÜK’ÜN STATÜSÜ

Amerika’nın inisiyatifiyle hazırlanan Irak Anayasası’nın 140. Maddesi, Kerkük’ün statüsünün bir referandumla belirleneceğini hükme bağlıyordu. Maddeye göre, Saddam Hüseyin döneminde Kerkük’ten zorla göç ettirilenler dönecek, ardından Kerkük’te nüfus sayımı yapılacak ve bu sayım esas alınarak Kerkük’ün statüsü için Aralık 2007’de referanduma gidilecekti. Ancak gerçeklemedi ve statüsü belirsiz kaldı. 7

TÜRKİYE’NİN KERKÜK POLİTİKASI NE?

Türkiye çoklu etnik yapısı nedeniyle Kerkük’te tek bir unsurun baskısının olmaması fikrini savunuyor. Kerkük’teki yoğun Türkmen nüfusu da Türkiye’nin önem verdiği konular arasında. Türkmenler, Türkiye’nin bölgeye dönük dış politikalarının önemli bir ayağını oluşturuyor.

Türkiye için hayati öneme sahip diğer bir nokta ise Kerkük-Ceyhan petrol boru hattıdır.1977’de akışın gerçekleştiği ve yıllık taşıma kapasitesi toplam 70,9 milyon olan boru hattı Irak petrolünü Türkiye’ye taşıyor.

KERKÜK’ÜN SİYASAL DURUMU

Kentin valiliğine 2011 yılında KYB’li bir Kürt olan Necmettin Kerim getirilmişti. 2005 yılında yapılan seçimlerde yine aynı nedenle il meclisinde Kürtler çoğunluğu elde etmiştir. 41 kişilik il meclisinin 26 üyesi Kürtler, 9’unu Türkmenler, 6’^sınıda Araplar oluşturuyor. Anlaşmazlık nedeniyle il meclis seçimi 2005’ten beri yenilenemiyor. Anayasaya göre Kerkük İl Meclisi bütçenin belirlenmesinden. İlin federal bir bölgeye dönüşmesini sağlayabilecek kararın ilk alınabileceği yer olmaya kadar birçok yetkiye sahip.

KRİZ

Vali Kerim, 14 Mart 2017’de Kerkük’teki tüm devlet kurumlarına Irak bayrağının yanı sıra Bölgesel Kürt Yönetimi bayrağının da asılması talimatını verdi. 28 Mart 2017’de Arap ve Türkmen üyelerinin boykot edildiği bir toplantıda. 26 Kürt üyenin oyuyla Kerkük İl Meclisi, Kerkük Valisi’nin bu kararını onayladı. Türkiye Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanlığı yazılı bir açıklama (28 Mart 2017)  ile Irak Meclisi’nin kararının Irak Anayasası kararına aykırı olduğunu vurguladı ve sağduyu çağrısı yaşandı.

Bayrak krizinden öncede petrol krizi yaşanmaktaydı. Kentte petrol gelirlerinin paylaşımı ve petrolün nasıl ihraç edileceğiyle ilgili tartışmalar hiç bitmiyor. Ortadoğu uzmanı Serhat Erkmen’in de AA’na yaptığı bir analizde belirttiği gibi üretim, işleme ve dağıtım aşamalarının her birinde yoğun bir karaborsa ve kuraldışı uygulamalar mevcut.

Mart başında KYB’ye bağlı peşmerge güçleri, Bağdat yönetiminin denetimindeki Kuzey Petrol Şirketi’ne baskın düzenlendi ve petrol akışı durduruldu. KYB peşmergeleri Bağdat’tan bölgede yeni bir refineri inşa etmesini istedi. Zira mevcut refineriler KDP’nin elinde. Bağdat’taki Petrol Bakanı Cebbar Lueybi ise Kerkük’teki petrol refinerisinin kapasitesinin 10.000 varil arttırıldığını söyledi.

KRİZ DENGESİ

Irak’taki bütün Kürt gruplar, Kerkük’ün tamamıyla Bağdat denetiminden çıkmasını ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne bağlanmasını istiyor. Barzani’nin, Kürdistan’ın bağımsızlığı için referanduma hazırlanma emri vermesi, bunu sürekli gündemde tutması, diğer partiler arasındaki anlaşmazlığın yanı sıra, KDP ile PKK arasında Kuzey Irak’taki Sincar bölgesinin konrtolü için zaman zaman şiddetlenen çatışmalar yaşanıyor.

Ayrıca, IŞİD’in bölgeye gelişi ve merkezi ordunun çekilmesinden sonra KDP’nin etki alanı ve fiili olarak kontrol ettiği bölgeler genişledi. Bu genişlemeyi dengelemek için en önemli koz Kerkük…

İki Kürt grubu, KDP ve KYB arasındaki iktidar mücadelesi ve ekonomik çıkar çekişmesi kızışırken, kentte yaşayan silahlı gücü olmayan Türkmenler ve Araplar ise Kerkük’le tek taraflı IKBY bayrağının asılmasına karşı çıkıyorlar. Bütün bunlar kenti, uzun ve daha derin yeni krizlere ve çatışmalara sürükleyebilir.

KERKÜK ve TÜRKMENELİ’NDE YAŞANAN BAZI OLAYLAR

-Kerkük’e yerleşmek isteyen Kürtlere ciddi maddi yaptırım yapılmaktadır.

-Devler dairelerinin çoğunda farklı şehirlerden getirilen işle ilgisi ve eğitimi olmayan Kürt müdürler atanmaktadır. Devlet dairelerinde Türkmenlere  sürekli güçlük çıkartılmaktadır. Kürt polis ve askerler(peşmergeler)e birkaç maaş bağlanmaktadır.

-Kerkük’te bulunan devlet binalarına ‘göçmen’ adı verilen Kürtler yerleştirilmekte ve bunlara aylık düzenli maaş verilerek göçe teşvik edilmiştir.

-Türkmenlerin mallarını ele geçirilmek ve fidye istemek için kaçırılma durumu sıkça yaşanmaktadır.

-Türkmenleri iş yerlerine yönelik baskı ve yıldırma politikaları uygulanmakta, zaman zaman şiddete varan baskı ve yağmalamalarla kapatmalarını sağlamaktadırlar.

-Gece yarısından sonra Türkmenlere ait evde aramalar yapılmakta, kişiler seçilip meçhul yerlere götürülüyor ve sonrasında haber almak mümkün olmuyor.

-Kerkük’te Türkmenler en temek haklarından yoksun bırakılmaktadır.

-Dünyanın gözü önünde Kürtler kanunsuz nüfus kaydırması yapıyor(Bugün Kerkük’te ithal Kürtlerin sayısı 600.000i aşmıştır. Kürtler yoğun bir şekilde Kerkük’e göç ederek etnik nüfus yapısı ile oynamaktadır.).

Kaynak:Al Jazeera, 21.yy Türkiye Enstitüsü

MÜRŞİDE GÜLMEZ
GİRESUN ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK ARAŞTIR
MALAR TOP.
YÖN. KURULU ÜYESİ
ULUSLARARASI İLİŞKİLER BÖLÜMÜ